* εκπαιδευτικός
Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα˙ η λαϊκή αυτή ρήση, συχνή στον καθημερινό λόγο, μεταφέρει μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη στην συνείδηση του λαού μας, από την αρχαιότητα ακόμα. Η ανάγνωση αυτής της αντίληψης διττή. Από τη μια οι εσφαλμένες επιλογές του παρελθόντος, οι οποίες επιφέρουν αρνητικά αποτελέσματα στο σήμερα και ταλαιπωρούν τους ανθρώπους, που αναγκάζονται να επωμιστούν εκείνοι τα βάρη των πράξεων των προηγούμενων γενεών. Από την άλλη, η αποτυχία επίτευξης ενός στόχου που μπορεί να λειτουργήσει διδακτικά για τις επόμενες γενιές και να εκπαιδεύσει, να μεταβάλει νοοτροπίες, να νουθετήσει, να αναδιαμορφώσει την κοινωνική πραγματικότητα. Το ποτήρι είναι, ως συνήθως, είτε μισοάδειο είτε μισογεμάτο. Η οπτική είναι ζήτημα επιλογής.
Η φράση αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει γλαφυρά την κατάσταση του δημοσίου τομέα στην Ελλάδα. Η κεντρική κυβέρνηση, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι φορείς ασφάλισης, οι δημόσιες υπηρεσίες, οι δημόσιες επιχειρήσεις και οι οργανισμοί λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικά. Δημιουργούν προσκόμματα στην ανάπτυξη της χώρας και ταλαιπωρούν τον πολίτη. Όλο το φάσμα των λειτουργιών του κράτους νοσεί. Δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν οι λόγοι που γέννησαν τις υφιστάμενες παθογένειες, ούτε να αποδοθούν ευθύνες σε όσους στο παρελθόν συνέπραξαν ώστε να δημιουργηθεί αυτή η κατάσταση. Οι ιστορικές συνθήκες υπήρξαν συγκεκριμένες και οι αποφάσεις που ελήφθησαν παλαιότερα στόχευαν στην επίλυση συγκεκριμένων ζητημάτων. Αλλού πέτυχαν σε μεγάλο βαθμό και αλλού απέτυχαν παταγωδώς. Αυτή είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να αποδεχθούμε. Όπως πρέπει να αποδεχθούμε και την νοοτροπία που καλλιεργήθηκε με τον καιρό. Για να τις αλλάξουμε.
Στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης της ψηφιακής τεχνολογίας, της διασυνδεσιμότητας, της συλλογής και επεξεργασίας μεγάλου όγκου δεδομένων, των υπηρεσιών διαδικτύου και των ευρυζωνικών δικτύων, της προσομοίωσης, μοντελοποίησης και εικονικοποίησης του σχεδιασμού και της παραγωγής προϊόντων, των κυβερνοφυσικών συστημάτων (από τα smart phones μέχρι τα «έξυπνα σπίτια»), της τεχνητής νοημοσύνης, της βιοτεχνολογίας, της νανοτεχνολογίας, της κβαντικής υπολογιστικής, της ρομποτικής, των αυτόνομων οχημάτων και της τρισδιάστατης εκτύπωσης δεν μπορούμε να παραμένουμε αμήχανοι και αδρανείς θεατές. Ο ταχύτατος μετασχηματισμός του σχεδιασμού, της κατασκευής και της λειτουργίας των βιομηχανικών συστημάτων και προϊόντων αλλάζει άρδην τον τομέα της παραγωγής, ο οποίος συγχωνεύεται με την ψηφιακή τεχνολογία, εισάγοντας τον πλανήτη σε μια νέα σφαίρα δυνατοτήτων και προοπτικών. Παράλληλα, η νέα αυτή κατάσταση δημιουργεί καινούριες προκλήσεις και πιθανά προβλήματα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο άμεσο μέλλον, όπως π.χ. η επαπειλούμενη ευρεία αύξηση της ανεργίας λόγω της αυτοματοποίησης των διαδικασιών παραγωγής.
Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) ανατροφοδοτούν περαιτέρω την τεχνολογική καινοτομία και θεμελιώνουν μια ιστορική αλλαγή τεχνικού και οικονομικού παραδείγματος, οδηγώντας σε έναν πρωτοφανή κοινωνικοοικονομικό μετασχηματισμό και στην ανάδυση της Κοινωνίας της Πληροφορίας και της Γνώσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ένα σύγχρονο κράτος που φιλοδοξεί να κατακτήσει μια πρωτοπόρα θέση στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του μέλλοντος, οφείλει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στενά και να μετέχει ενεργά στον ραγδαίο αυτό μετασχηματισμό. Αναγκαία συνθήκη για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού είναι η αναδιάρθρωση και ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και των υπηρεσιών που το κράτος παρέχει στους πολίτες του.
Δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει ένα κράτος παραγωγικά, με εξωστρέφεια και με σεβασμό έναντι του πολίτη και του επιχειρηματία, του νέου, του φορολογούμενου και του εργαζόμενου όταν οι δημόσιες υπηρεσίες και οι φορείς δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, όταν η πολλαπλότητα και η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων οδηγεί στην αδράνεια και την μη ανάληψη ευθύνης, όταν ο κρατικός μηχανισμός βραχυκυκλώνεται ―αδυνατώντας να αντιμετωπίσει τα σημερινά προβλήματα― επειδή η δραστηριότητά του εδράζεται σε ένα παρωχημένο κανονιστικό πλαίσιο, όταν απουσιάζει το απαραίτητο εξειδικευμένο προσωπικό, η αυτοματοποίηση και οι τηλε-υπηρεσίες που θα διευκόλυναν τις διαδικασίες, όταν το δημόσιο απαιτεί από τον πολίτη να καταθέτει μονίμως τα ίδια στοιχεία παράγοντας τόνους από φωτοτυπίες και δικαιολογητικά, όταν μια επιχείρηση δεν μπορεί να επενδύσει, να λειτουργήσει και να επεκταθεί λόγω του κόστους της γραφειοκρατίας, η οποία μπλοκάρει τα πάντα, όταν δεν υπάρχει ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον σε κανέναν τομέα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής και, σε τελική ανάλυση, όταν το ίδιο το κράτος δεν σέβεται τους πολίτες και δεν μεριμνά για την ποιότητα ζωής τους.
Το ελληνικό κράτος δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει το τραίνο της προόδου. Τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει, λοιπόν, μια τέτοια συνολική αναθεώρηση της λειτουργίας του κράτους και της δημόσιας διοίκησης; Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε προ ημερών ο Κυριάκος Μητσοτάκης, η τεχνολογία θα πρέπει να μπει στην καρδιά του κράτους. Η ψηφιακή διακυβέρνηση θα πρέπει να είναι ο κύριος άξονας της αναδιοργάνωσης του κράτους. Η παροχή υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, η αλληλεπίδραση και η συνέργεια κράτους και κοινωνίας των πολιτών, η ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικής, η λήψη αποφάσεων, η πρόληψη και συνολικά ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να θεμελιωθούν εκ νέου, στη βάση των ΤΠΕ. Οι ποιοτικές υπηρεσίες, η εξωστρέφεια και η συνεργασία, η επίλυση κοινωνικών προβλημάτων, η ποιότητα ζωής και η βελτιστοποίηση της διαχείρισης πόρων θα πρέπει να τεθούν ως βασικοί στόχοι της λειτουργίας του κράτους. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι πρέπει να δρομολογηθούν η διασυνδεδεμένη, διαλειτουργική και «έξυπνη» ψηφιακή διακυβέρνηση, η καλόπιστη και συνεργατική διακυβέρνηση με την χρήση των νέων τεχνολογιών, όπως οι «έξυπνες συσκευές και υπηρεσίες», το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία θα επιταχύνουν την προώθηση των ψηφιακών δημοσίων υπηρεσιών και της ψηφιακής δημόσιας διοίκησης. Ο πολίτης θα προσεγγίσει εκ νέου το κράτος.
Επιπλέον παρεμβάσεις που θα συνέβαλαν αποφασιστικά στην επιχειρούμενη μεταρρύθμιση του κράτους θα μπορούσαν να είναι ακόμη οι εξής: ένα πιο μικρό και ευέλικτο σχήμα της κεντρικής κυβέρνησης, η ευέλικτη και πιο παραγωγική διάρθρωση του συνόλου των φορέων και των οργανισμών, η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας μέσω της ανάληψης και νομοθετικών πρωτοβουλιών, η απλοποίηση και ο μετασχηματισμός των διαδικασιών, η καθιέρωση και η επέκταση εξωτερικών ελέγχων από ανεξάρτητες αρχές και ειδικούς, όπου δεν υφίστανται κλπ. Η δυσκαμψία, η αναποτελεσματικότητα, το υψηλό κόστος, οι χαμηλού επιπέδου υπηρεσίες, η αδυναμία προσαρμογής σε σύγχρονες πρακτικές διοίκησης, το ελλιπές θεσμικό πλαίσιο, η αδιαφάνεια, η πολυνομία κλπ. του σημερινού μοντέλου δημόσιας διοίκησης θα καταπολεμηθούν σε αποφασιστικό βαθμό.
Η ανάδυση νέων μορφών οικονομίας θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, οι οποίες θα απαιτούν νέες δεξιότητες, νέες μεθόδους μάθησης και μια δια βίου εκπαίδευση, ενώ παλαιές μορφές και θέσεις εργασίας θα εγκαταλειφθούν. Η σχέση κοινωνίας και απασχόλησης θα αλλάξει δραστικά. Το κράτος, με το παράδειγμά του στον δημόσιο τομέα, μπορεί να οδηγήσει στην ανακατεύθυνση των πολιτών στην επανεκπαίδευση και σε μια νέα νοοτροπία εργασιακής εξέλιξης και απόκτησης δεξιοτήτων και γνώσεων, μέσω της συνεχούς επιμόρφωσης, ενώ η οργάνωση του πλαισίου λειτουργίας της νέας αγοράς και η υποστήριξη όσων δεν κατάφεραν να ευθυγραμμιστούν άμεσα με τις εξελίξεις θα ωφελήσουν το κοινωνικό σύνολο. Η επιμονή σε αδιέξοδα σχήματα απασχόλησης θα παγιώσει ένα κλίμα υστέρησης και παραίτησης, τροφοδοτώντας έναν κύκλο παρακμής από τον οποίο δύσκολα θα βγει η χώρα.
Συνοπτικά, λοιπόν, τα οφέλη που θα κομίσει στους πολίτες αλλά και στο ίδιο το κράτος η ψηφιακή διακυβέρνηση είναι η δραστική μείωση του γραφειοκρατικού κόστους, που θα αυξήσει την παραγωγικότητα στον ιδιωτικό τομέα και την προσέλκυση επενδύσεων, η μείωση του κόστους διαφθοράς, η μείωση του κόστους της έλλειψης εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στο κράτος, που διαστρεβλώνει την λειτουργία της οικονομίας και την κοινωνική συνοχή, η μείωση του κόστους λήψης εσφαλμένων αποφάσεων λόγω ασυνεχειών στην λειτουργία του κράτους και απουσίας επαρκούς συλλογής και επεξεργασίας της πληροφορίας, η μείωση εν γένει των δημοσίων δαπανών, η υψηλότερη αποδοτικότητα, η ορθολογική και βέλτιστη διαχείριση πόρων και προσωπικού, η ευέλικτη και εναλλακτική εξυπηρέτηση του πολίτη, η διαφάνεια, η συμμετοχή του πολίτη στον έλεγχο των δημοσίων υπηρεσιών και στον σχεδιασμό πολιτικών και διαδικασιών, η απλοποίηση και ο μετασχηματισμός των διαδικασιών προς όφελος του πολίτη, η αυξημένη αποτελεσματικότητα, οι υπηρεσίες υψηλού επιπέδου στον πολίτη και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του, η επέκταση της δημοκρατίας, η ζωτικής σημασίας εμπέδωση από την κοινωνία του νέου κοινωνικοοικονομικού μοντέλου που αναδύεται κλπ.
Η μεταρρύθμιση του κράτους στην κατεύθυνση της νέας ψηφιακής εποχής είναι το στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε. Είναι η οπτική που πρέπει να υιοθετήσουμε, βλέποντας το ποτήρι μισογεμάτο, μέχρις ότου να το γεμίσουμε ως πάνω. Η απαίτηση για την οικοδόμηση ενός κράτους αποτελεσματικού, που θα σέβεται τον πολίτη, είναι τόσο ισχυρή όσο ποτέ άλλοτε μέσα στην κοινωνία. Ωστόσο, αν δεν παραμερίσουμε την μοιρολατρία και την παραίτηση που έχουν προκαλέσει οι χρόνιες παθογένειες, αν δεν συμφιλιωθούμε με το παρελθόν μας, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να κοιτάξουμε μπροστά. Και ήρθε η ώρα να το πράξουμε. Για μια ισχυρή ανάπτυξη και μια αυτοδύναμη Ελλάδα, στην οποία θα αξίζει να ζουν τα παιδιά μας. Για την οποία θα είμαστε υπερήφανοι. Για μια εποχή στην οποία θα έχουμε πια αποφασίσει ότι διδάσκουμε τις νέες γενιές περισσότερο με το δημιουργικό μας παράδειγμα και λιγότερο με τα λάθη μας. Να σπάσει ο φαύλος κύκλος. Αυτή είναι η επιλογή μας!