Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Σχολικών Κυλικείων θεωρεί άμεση και επιτακτική ανάγκη να εκδώσει το παρόν Δελτίο Τύπου για το μείζον ζήτημα των σχολικών γευμάτων στους μαθητές των σχολείων.
Τα σχολικά κυλικεία ήταν η πρώτη κατηγορία επιχειρήσεων που, στα πλαίσια των κυβερνητικών μέτρων, ανέστειλαν τη λειτουργία τους και είναι πλέον βέβαιο πως και το φετινό σχολικό έτος θα ολοκληρωθεί με δυσμενή οικονομικά αποτελέσματα για το σύνολο ανεξαιρέτως των εκμεταλλευτών σχολικών κυλικείων. Δεύτερη συνεχόμενη σχολική χρονιά που ουσιαστικά βρέθηκαν οι εργαζόμενοι του κλάδου χωρίς εργασία και χωρίς πόρους για να ζήσουν τις οικογένειες τους. Στα πλαίσια αυτά και αναφορικά µε τον εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου λειτουργίας των σχολικών κυλικείων στη χώρα µας, μέσω της Ομοσπονδίας τις θέσεις τους, αναφορικά µε τη συμμετοχή των σχολικών κυλικείων στην παροχή προγευμάτων (δεκατιανό) στους μαθητές των σχολείων.
Κατά την παρούσα χρονική στιγμή, στη χώρα µας εφαρμόζονται δύο βασικά προγράμματα παροχής ειδών διατροφής σε μαθητές. Πρώτο και το πιο σημαντικό το πρόγραμμα «Σχολικά Γεύματα» δυνάμει της υπ’ αρ. Φ.14/ΦΜ/133730/Δ1 Υπουργικής Απόφασης, στα πλαίσια του οποίου παρέχονται γεύματα σε μαθητές συνολικά 954 σχολείων της χώρας, µε σημαντικά βέβαια προβλήματα στην υλοποίησή του. Και δεύτερο το πρόγραμμα διανομής φρούτων, λαχανικών και γάλακτος στα σχολεία κατ’ εφαρμογή του αρ. 22 του Καν. 1308/2013 σε συνολικά 736 σχολεία της χώρας.
Στοχεύοντας στην αποτελεσματικότερη προσέγγιση των διατροφικών αναγκών των μαθητών της Χώρας, στην εξοικονόμηση πολύτιμων πόρων και ταυτόχρονα την διάθεση τους στα ίδια τα παιδιά μας, δια και της ταυτόχρονης εκμετάλλευσης της υφιστάμενης υποδομής των σχολικών κυλικείων, προτείνουν την παρακάτω λύση η οποία θεωρούν πως θα έχει άμεσα και αξιόλογα αποτελέσματα στην εφαρμογή ίδιους.
Αντικατάσταση του προγράμματος «Σχολικά Γεύματα», που σήμερα παρέχεται σε
954 από ίδιους άνω των 5.000 σχολικών μονάδων ίδιους χώρας, µε διανομή διά
των σχολικών κυλικείων ολοκληρωμένου προγεύματος – δεκατιανού, στο σύνολο των μαθητών ίδιους χώρας. Μοντέλο για την εφαρμογή του προγράμματος αυτού μπορεί να αποτελέσει η Κυπριακή Δημοκρατία. Θεωρούμε, βέβαιο, ότι τα κεφάλαια που διατίθενται σήμερα για το πρόγραμμα «Σχολικά Γεύματα», εν µέσω μάλιστα παντελούς απουσίας κατάλληλων υποδομών στα σχολεία, επαρκούν πλήρως για την χρηματοδότηση του προγράμματος αυτού. (Μάλιστα έτσι θα διασφαλιστεί, (ακόμη και λόγω ίδιους πανδημίας, που για να φύγει παντελώς παγκοσμίως θα χρειαστεί ίσως και χρόνια), και η απόλυτη ασφάλεια στην παροχή του καθώς μπορεί να διανέμεται και από εμάς ίδιους ίδιους στα τμήματα χωρίς καμία επαφή με τα παιδιά.)
Σύμφωνα με την Ομοσπονδία, η συγκεκριμένη πρόταση, χωρίς να προκαλεί επιβάρυνση στον κρατικό προϋπολογισμό, θα έχει ως αποτέλεσμα την ορθολογιστική αντιμετώπιση των διατροφικών αναγκών των μαθητών και θα δώσει ανάσα ζωής σε ένα επαγγελματικό κλάδο που αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα.
Το θεσμικό πλαίσιο και η πραγματικότητα
Το πρόγραμμα «Σχολικά Γεύματα» ξεκίνησε το 2017 επιχειρώντας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα υποσιτισμού και σε έναν αυξανόμενο βαθμό τις κακές διατροφικές συνήθειες, έτσι ώστε να αντιμετωπισθούν προβλήματα όπως η παιδική παχυσαρκία, η τερηδόνα, κ.α.
Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία, και στο πλαίσιο της επέκτασής του, το κόστος του προγράμματος για το σχολικό έτος 2019-2020 έφτασε τα 73.499.901,33 ευρώ και αφορούσε την παροχή 185.311 γευμάτων σε 1.266 δημοτικά σχολεία 74 δήμων.
Παρότι υπάρχει πρόβλεψη του νόμου για ποιοτικό έλεγχο των παραλαμβανόμενων μερίδων ακόμη και για τον καθορισμό των απαραίτητων αιθουσών από το σύλλογο διδασκόντων για την υλοποίηση του προγράμματος, στην πράξη η εφαρμογή του προγράμματος υπολείπεται των προθέσεων των εμπνευστών του. Ξεχωρίζουμε τις σημαντικότερες στρεβλώσεις:
Ένα πρόβλημα της παρέμβασης σχετίζεται με την ποιότητα των γευμάτων, ενώ τον Ιανουάριο του 2020 έγινε κι επίσημη καταγγελία για ύπαρξη εντόμων στο φαγητό από τον Δήμο Φυλής, που ανέφερε χαρακτηριστικά «...Επανειλημμένως και ειδικά το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν καταγγελθεί δημόσια και έχουν επιδειχθεί από τους γονείς μερίδες και είδη φαγητού, τα οποία είναι ακατάλληλα και επικίνδυνα για την κατανάλωσή τους από τους μαθητές.» (συνημμένο σχετικό έγγραφο).
Το δεύτερο πρόβλημα σχετίζεται με την έλλειψη κατάλληλα διαμορφωμένων χώρων σε κάθε σχολείο ώστε ο κάθε μαθητής να μπορεί να γευματίσει.
Παράλληλα αναφορές επιστημόνων για τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών εκτιμούν ότι ένα ποσοστό, που μπορεί να ξεπεράσει το 70% των παιδιών, παρουσιάζει ιδιορρυθμίες και ιδιοτροπίες στη διατροφή του. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κατά την περίοδο αυτή το παιδί εκφράζει περισσότερο την ατομικότητά του και εκδηλώνει την προσωπικότητα και την ιδιοσυγκρασία του. Αυτή η βιβλιογραφική διαπίστωση επιβεβαιώνεται και στην καθημερινή πρακτική, καθώς ένα σημαντικό μέρος μαθητών-δικαιούχων του προγράμματος, απορρίπτει το ζεστό σχολικό γεύμα, το οποίο καταλήγει σε κάδους απορριμμάτων, είτε στην καλύτερη περίπτωση καταλήγει στο οικογενειακό τραπέζι για τα ενήλικα μέλη της οικογένειας και δεν καταναλώνεται από το παιδί.
Άλλες καλές πρακτικές και η αξία του «Πρωινού Γεύματος»
Παράλληλα, από το 2012 υλοποιείται το Πρόγραμμα Σίτισης και Προώθησης Υγιεινής Διατροφής ΔΙΑΤΡΟΦΗ σε επιλεγμένα σχολεία από το Ινστιτούτο Prolepsis με Ιδρυτικό Δωρητή το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και τη συνδρομή πολλών ιδρυμάτων, οργανισμών, εταιρειών και μεμονωμένων πολιτών. Το πρόγραμμα αφορά στην παροχή μικρογεύματος πρωινού ή δεκατιανού, περιλαμβάνοντας αρτοσκεύασμα, γαλακτοκομικό προϊόν και φρούτο ή χυμό.
Είναι αλήθεια ότι το πρωινό παρέχει στον οργανισμό την απαραίτητη ενέργεια για την έναρξη μιας παραγωγικής ημέρας, αποτρέποντας τις μεγάλες διακυμάνσεις στα επίπεδα σακχάρου και ινσουλίνης στο αίμα. Επίσης μειώνει την όρεξη για μεγάλη ποσότητα φαγητού στα υπόλοιπα γεύματα της ημέρας και έτσι αποτρέπει την κατανάλωση ανθυγιεινών πρόχειρων τροφών. Ευρήματα πολλών ερευνών έχουν δείξει ότι άτομα που καταναλώνουν πρωινό, τείνουν να έχουν μια πιο ισορροπημένη διατροφή για το υπόλοιπο της ημέρας και να διατηρούν φυσιολογικό βάρος.
Επιπλέον το πρωινό γεύμα φαίνεται να έχει ένα επιπλέον όφελος για τα παιδιά σχολικής ηλικίας και τους εφήβους, καθώς έχει διαπιστωθεί από πολλές μελέτες, η θετική επίδραση του πρωινού σε δείκτες απόδοσης, που περιλαμβάνουν την ανάκληση μνήμης, την προσοχή και τη δημιουργικότητα. Τα παιδιά που καταναλώνουν πρωινό αποδίδουν καλύτερα στις εργασίες του σχολείου τους και επιπλέον έχουν καλύτερη επίδοση σε αθλητικές και άλλες σωματικές δραστηριότητες.
Η πρότασή μας…
Στην ελληνική επικράτεια υπάρχουν περίπου 8.400 κυλικεία. Οι υπεύθυνοι των κυλικείων είναι πιστοποιημένοι και υποχρεωμένοι εκ του νόμου να παρακολουθούν σεμινάρια διάρκειας 120 ωρών από τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων. Εκ του νόμου επίσης ορίζονται τα είδη που επιτρέπονται να πουλούν τα σχολικά κυλικεία. Πχ. «Φρέσκα – φρούτα – λαχανικά ανάλογα με την εποχή, καλά πλυμένα και συσκευασμένα σε ατομική μερίδα», κοκ. Το σκεπτικό πίσω από αυτούς τους κανόνες είναι ότι «το σχολείο πέρα από τον πρωταρχικό παιδαγωγικό και κοινωνικό-πολιτιστικό σκοπό του, πρέπει να αποτελεί το μέσο για την προαγωγή της υγιεινής διατροφής», με βάση τον ΕΦΕΤ. Οι παραπάνω κανόνες βεβαιώνονται από αυστηρούς μάλιστα ελέγχους που πραγματοποιεί ο ΕΦΕΤ με εξειδικευμένα συνεργεία.
Τα σχολικά κυλικεία, πέραν της συμβολή τους στη διατροφή παιδιών και εφήβων, διαδραματίζουν κι ένα σημαντικό οικονομικό ρόλο. Οι κυλικειάρχες τα αποκτούν κατόπιν ανοιχτών και δημόσιων διαγωνισμών με το αντίτιμο που καταβάλλουν να αποτελεί ένα σεβαστό έσοδο για το ελληνικό δημόσιο. Επιπλέον, πληρώνουν φόρους κι άλλα σχετικά κόστη. Η παραπάνω συμβολή περιορίζεται σημαντικά από τον θεσμό των «σχολικών γευμάτων» καθώς τα έσοδα των κυλικείων έχουν μειωθεί δραματικά, χωρίς το τίμημα του διαγωνισμού να έχει προσαρμοστεί καταλλήλως. Το γεγονός ειδικότερα ότι μέρος των μαθητών δεν αγοράζει πλέον από τα κυλικεία έχει προκαλέσει πρόβλημα βιωσιμότητας σε πολλά εξ αυτών.
Η πρόταση της Ομοσπονδίας επικεντρώνεται στην εισαγωγή πρωινού ή δεκατιανού, με τίτλο «Πρωινό Γεύμα»σε περισσότερους μαθητές της χώρας, μέσω των κυλικείων με προοπτικό στόχο την παροχή πρωινού σε όλους τους μαθητές της χώρας. Σε συνέχεια της περιορισμένης, είναι αλήθεια, παροχή σχολικών γευμάτων σε λίγους, η πρόταση αφορά στην προώθηση της ουσιαστικής διατροφικής αλλαγής με την καθιέρωση του πρωινού ως σημαντικότερου γεύματος για πολλούς, αν όχι όλους. Η πλειονότητα των επιστημονικών προσεγγίσεων συμφωνεί ότι η όποια παρέμβαση στις μικρές ηλικίες αποτελεί την πιο ασφαλή επένδυση για βελτίωση διατροφικών και υγειονομικών δεικτών στο μέλλον. Άλλωστε στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος Πρόληψης «Σπύρος Δοξιάδης», που νομοθέτησε πρόσφατα το Υπουργείο Υγείας (Ν. 4675/2020), η Κυβέρνηση έχει διακηρύξει τη θέση της για επένδυση στην πρόληψη, ενώ παράλληλα στο άρθρο 4, παρ. 3 του συγκεκριμένου νόμου αναγνωρίζεται ο ρόλος των κυλικείων στα σχολεία ως βασικός άξονας προαγωγής του προγράμματος αναφορικά με την προαγωγή της υγιεινής διατροφής.
Τα κυλικεία μπορούν να ανταπεξέλθουν σε αυτή την υποχρέωση γιατί διαθέτουν την γνώση και την εμπειρία διατροφής των μαθητών. Το μενού θα μπορούσε να ακολουθεί τις οδηγίες του ΕΦΕΤ ακόμη και να διαμορφωθεί εξ αρχής σε συνεργασία με τον Φορέα έτσι ώστε να εξοικειώνει τους μαθητές με τις αρχές της υγιεινής διατροφής, να αλλάζει κάθε μέρα και να καλύψει προοπτικά το σύνολο του σχολικού πληθυσμού.
Συγκεκριμένα, μέχρι σήμερα το συνολικό κόστος ανέρχεται σε 73.499.901,33 ευρώ κι αφορά την παροχή 185.311 γευμάτων. Θεωρητικά, επιμερίζοντας αυτά τα γεύματα στις 164 ημέρες κάθε σχολικού έτους, το κόστος του κάθε γεύματος ανέρχεται σε 2,42 ευρώ. Ωστόσο, οι σχολικές ημέρες ανά έτος στα δημοτικά σχολεία είναι λιγότερες και ανέρχονται σε 126. Τούτου δοθέντος, το πραγματικό κόστος κάθε γεύματος ανά μαθητή αυξάνεται σημαντικά και ανέρχεται σε 3,15 ευρώ.
Η Ομοσπονδία μας θα μπορούσε να προσφέρει «Πρωινό Γεύμα» σε χαμηλότερη τιμή που να περιλαμβάνει αρτοσκεύασμα ή πίτα με λαχανικά, γαλακτοκομικό προϊόν, φρούτο ή χυμό προσεγγίζοντας την τιμή του 1,5 ευρώ.
Το οικονομικό όφελος που θα προκύψει μπορεί να αξιοποιηθεί για την περαιτέρω επέκταση του προγράμματος. Μέχρι σήμερα το πρόγραμμα των «σχολικών γευμάτων» καλύπτει 185.311 μαθητές σε ένα σύνολο 639.037 μαθητών δημοτικού σχολείου (με βάση στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2017-2018) σε όλη τη χώρα ή 29%, ενώ 300.000 περίπου μαθητές φοιτούν στα γυμνάσια όλης της χώρας.
Η πρότασή μάς επιδέχεται συζήτησης τόσο στο ποσοτικό της μέρος (τιμή) όσο και στο ποιοτικό (σύνθεση «Πρωινού Γεύματος»), ενώ η παρέμβαση θα μπορούσε να ξεκινήσει πιλοτικά και να αξιολογηθεί κατά τη διάρκεια υλοποίησής και περαιτέρω επέκτασής της. Σε κάθε περίπτωση στο άρθρο 5, παρ. 6 του Ν. 4472/2017 και για τις ανάγκες του διατροφικού προγράμματος εθνικής εμβέλειας υπό τον τίτλο «Σχολικά Γεύματα» στην υποχρεωτική Δημόσια εκπαίδευση, προβλέπεται ότι «οι δαπάνες για τις δράσεις του Προγράμματος καλύπτονται από πιστώσεις του τακτικού προϋπολογισμού του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης συνολικού ύψους έως και εκατόν ενενήντα εκατομμυρίων (190.000.000) ευρώ κατ’ έτος». Συνεπώς από τότε ο νομοθέτης είχε προβλέψει ένα αισθητά υψηλότερο ταβάνι από αυτό που μέχρι σήμερα καλύπτει η σχετική δαπάνη.Ενδεικτικά σας σημειώνουμε ότι αυτό το ποσό επιμεριζόμενο σε 126 (πραγματικές) ημέρες μαθήματος, αν το κόστος κάθε «Πρωινού Γεύματος» είναι της τάξης μεγέθους των 1,5ευρώ επιτρέπει να ωφεληθεί το σύνολο των μαθητών, -τριών υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας. Η εφαρμογή του προγράμματος μπορεί να ξεκινήσει σταδιακά αρχής γενομένης από τα σχολικά συγκροτήματα, που λειτουργούν κυλικεία, μέλη της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας κυλικείων δημοσίων και ιδιωτικών σχολείων
Ούτως ή άλλως είναι προς το συμφέρον των μαθητών, των οικογενειών τους και της Πολιτείας να προχωρήσουμε σε μία γενναία και ρεαλιστική αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες του σχολικού πληθυσμού. Είναι επένδυση για το μέλλον, είναι επένδυση στη δημόσια υγεία.